زیگورات چغازنبیل شاهکار معماری ایلام باستان در جنوب غربی کشورمان ایران، در استان خوزستان، شهرستان تاریخی شوش واقع شده است. این سازه در فاصله ۴۰ کیلومتری جنوب شرقی شوش و 20 کیلومتری محوطه باستانی هفت‌‌تپه قرار گرفته است. چغازنبیل بر روی تپه‌‌ای خاکی و در ساحل رودخانه  دِز از شعب رود کارون واقع شده است.

تمدن‌های باستانی‌ای که در آسیای غربی زندگی می‌کردند پرستشگاهی برای خدایان می‌ساختند که با ارزشترین آن، زیگورات نامیده می‌باشد. زیگورات‌ بنایی چند طبقه می‌باشد که مساحت هر طبقه از طبقه بالایی بیشتر است و به همین خاطر شمایل این بناها بصورت پلکانی به نظر می‌رسد. 

معمولا این نیایشگاه‌ها را بر بلندی‌ها می‌ساختند و معنای آن، بالا رفتن به سوی آسمان است. از آنجایی که زیگورات‌ها محل نگه داری مجسمه خدایان و انجام مراسم مذهبی بوده‌ و از آن بعنوان مکانی مقدس یاد می‌شد، برای ساخت آن از بهترین و استوارترین مصالح ساختمانی مانند خشت، آجر(در سه نوع ساده، لعابدار و کتیبه دار)، گچ، قير ‌و گِل به طور گسترده و از مصالحی مانند شيشه، سنگ، چوب و سفال نیز به شکل محدودتر و در مکان‌های خاص استفاده شده است.

ارتفاع ساختمان اصلی چغازنبیل 52 متر و با بکارگیری میلیون‌ها آجر در 5 طبقه ساخته شده که امروزه ارتفاع آن 25 متر و تنها 2 طبقه از آن باقی‌مانده است. زیربنای چغازنبیل یک مربع 105متر در 105 متر است؛ یعنی دو برابر یک زمین فوتبال!

طبقه پنجم که مرتفع‌ترین طبقه محسوب مى‌شود، جایگاه قرار دادن بت‌هاى آن زمان بوده است. مهم‌ترین این بت‌ها، خداى «اینشوشیناک» یا خداى خاص شهر شوش بوده است و تنها کاهن‌ها و خانواده‌ی شاهی اجازه‌ی ورود به آن طبقه را داشتند.

بنای چغازنبیل از سه حصار مجزا تشکیل شده است که هر  حصار شامل بناهای گوناگونی است:

حصار اول

حصار اول شامل معبد اصلی زیگورات، معبد الهه اینشوشیناک، مجموعه معابد شمال غربی، معبد چهارگوش غربی و شرقی، نیایشگاه‌های سه گانه، دروازه بزرگ، دروازه ارابه ها و دروازه شمال غربی است.

حصار دوم

که شامل بناهای معابد هیش‌میتیک و روهوراتیو، دروازه شمال شرقی، دروازه شوش، دروازه مسدود شده، گذرگاه شاهی،  برج نورکیپرات، مجموعه غربی و شمال غربی و زاویه شمالی تمنوس است.

حصار سوم

حصار سوم چغازنبیل نشانگر محدوده شهر بوده است و حصارهای اول و دوم و مجموعه بناهای چغازنبیل را در بر می‌گیرد.

بناهای دیگر چغازنبیل شامل کاخ آرامگاه ها، کاخ شماره 2، کاخ شماره 3،  نیایشگاه نوسکو و مخزن می‌باشد.

تاریخچه بنا

پرستش و نیایش خدایان دلیل ایجاد این بنای زیبا و با شکوه است و در واقع بسیاری از تاریخ دانان این بنا را نخستین بنای مذهبی در ایران می دانند. این نیایشگاه توسط اونتاش گال، پادشاه بزرگ ایلام باستان و برای ستایش اینشوشیناک (نگهبان شهر شوش) در1250 پیش از میلاد(3270 سال پیش) ساخته‌شده است. این معبد در حمله ارتش آشور بانیپال (پادشاه قوم آشور) به همراه تمدن ایلامی ویران گردید. صدها سال این بنا در زیرخاک به شکل زنبیلی واژگون مدفون بود تا اینکه به دست رومن گیرشمن فرانسوی در زمان محمد رضا پهلوی کشف شد و از آن خاک‌ برداری گردید.

چغازنبیل که نام باستانی این بنا است، واژه‌ای محلی و مرکب از دو واژه چُغا (در زبان لری به معنی تپه) و زنبیل (به معنی سبد) است که اشاره‌ ای است به مکان معبد که تپه بوده و آن را به زنبیل واژگون تشبیه می‌کردند. این بنا به زبان ایلامی دوراونتاش نامیده می شود که از دو کلمه  دور(به معنای مکان ومنزلگاه) و اونتاش (نام پادشاه عیلامی سازندهٔ این بنا) تشکیل شده است.

این بنای تاریخی و ارزشمند یکی از بزرگ ترین و سالم‌ترین زیگورات‌های بجای مانده در جهان است که در سال 1979 درفهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفت، همچنین در دی ماه سال 1348 با شماره 895 درفهرست آثار ملی ایران ثبت شد.

بر روى دیوارهاى معبد آجرهایى به خط میخى مشاهده مى‌شود که همگى داراى متنى یکسان هستند که بیانگر نام پادشاه و هدف او از ساخت این معبد است

آب و هوا

نقاط مرکزی و جنوب غربی استان خوزستان در هفت ماه اول سال گرم و تا حدودی شرجی است، به طوری که در اواسط تابستان دمای هوا در برخی نقاط به ۵۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسد. اما در ۵ ماه آخر سال و نوروز هوا بسیار مناسب است و تنها در اواسط زمستان هوا کمی رو به سردی می‌رود، بهترین زمان برای سفر به استان خوزستان و شهر شوش برای بازدید از چغازنبیل ماه های پایانی سال و تعطیلات نوروز است.

دسترسی

برای رسیدن به چغازنبیل از شهر شوش پس از طی حدود 16 کیلومتر در اتوبان شوش-اهواز، سمت چپ خود تابلوی هفت تپه و زیگورات چغازنبیل را خواهید دید. در جاده فرعی پس از عبور از هفت تپه به چغازنبیل خواهید رسید. تابلوهای راهنمایی کمک موثری به شما نمی کنند، در سه راهی‌ها اگر تابلوی راهنما موجود نبود، حتما از افراد محلی راه زیگورات را بپرسید.

ماشین شخصی

از تهران تا چغازنبیل 750 کیلومتر(8 ساعت و40 دقیقه) مسافت میباشد، که در طول مسیر از شهرهای قم، اراک، خرم آباد، اندیمشک و شوش عبور خواهید کرد. از شهر اصفهان تا چغازنبیل حدودا 650 کیلومتر(8 ساعت) راه میباشد که نزدیک‌ترین مسیر با عبور از شهرهای نجف آباد، الیگودرز، خرم آباد، اندیمشک، شوش است. از شهر شیراز تا چغازنبیل 620 کیلومتر(8 ساعت و40 دقیقه) مسافت می‌باشد که در طول مسیر از شهرهای کازرون، گچساران، بهبهان، شوشتر عبور خواهید کرد.

پایانه مسافربری: 

نزدیک ترین پایانه مسافربری به چغازنبیل پایانه مسافربری شوش است که در70 کیلومتری (1ساعت و 10 دقیقه) این بنا به راحتی قابل دسترسی است.

راه آهن:

ایستگاه راه آهن اندیمشک تا بنای تاریخی چغازنبیل 82 کیلومتر(1 ساعت و 10 دقیقه) فاصله دارد.

فرودگاه:

نزدیک ترین فرودگاه به چغازنبیل، فرودگاه بین المللی دزفول است که در فاصله 85 کیلومتری (1 ساعت و 20 دقیقه) این بنا قرار دارد.